Z niektórymi partykułami części mowy piszemy łącznie, z innymi – oddzielnie. Warto pamiętać, jaka pisownia obowiązuje w których połączeniach.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Zastosuj prawidłową formę połączeń podanych w nawiasach partykuł z następującymi po nich lub poprzedzającymi je częściami mowy.
1. Co (bądź) mi daj do jedzenia.
2. (Bodaj) go licho wzięło!
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Ustalenia szczegółowe są następujące:
Zobacz teorię
PISOWNIA PARTYKUŁ bądź, bodaj, byle, chyba, ci, co, lada, niech, niechaj, no, oby, tak, tam, też, to, tu jest rozdzielna.
Pisownia wybranych partykuł
bądź
bądź co bądź, Co bądź mi daj do jedzenia.
bodaj
Bodaj go licho wzięło!
byle
Byle do jutra! byle kto, byle co, byle gdzie, byle jak, byle kiedy (ale: bylejakość, z bylekąd);
chyba
Chyba nie przyjdę, Chyba to się nie uda, Ma chyba ze sto lat.
ci
Masz ci los! A to ci heca!
co
Zatrzymywał się co krok, Co ona taka dziś zdenerwowana?
lada
lada chwila, lada moment, nie lada sztuka, lada kto, lada co (ale: ladaco = nicpoń), lada kiedy;
niech
Niech już zacznie czytać, Niech wysprząta ten pokój, Niech mi wolno będzie powitać szanownych gości.
niechaj
Niechaj żyje nam!
no
Cicho no bądźcie! daj no;
oby
Oby się nie spóźnili, Oby przepadł!
tak
tak dalece, że tak powiem, tak sobie, tak jakoś;
tam
tam do licha, On ma już jakieś tam patenty.
też
Też mi odpowiedź, Włada biegle angielskim i niemieckim, a zna też fiński.
to
Kogo to ja spotykam! Co to była za piękna gra! Co to za jeden?
tu
Co tu robić? Co tu gadać.
O pisowni łącznej partykuł z cząstkami -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście pisaliśmy już wcześniej
PISOWNIA PARTYKUŁ -że, -ż, -li, -ć
Pisownia partykuł -że, -ż, -ć jest łączna: chodźże, wracajże, chodźmyż, wracajmyż, gdzież, pókiż, jakaż, któż, kiedyż, czemuż, tenże, tamże, boć, toć, ponoć. Pisownia partykuły -li (= czy) jest łączna: Znaszli ten kraj, gdzie cytryna dojrzewa? (Mickiewicz), Chceszli wiedzieć, jaki demon czy bóg porwał cię w powietrze? (Kossak-Szczucka), Bartkali to wina czy twoja?, Nie wiedział, rychłoli skończy pracę w ogródku. Li (= wyłącznie, jedynie, tylko, też) w połączeniu li tylko pisze się osobno: Nazwiska Jego pozwoliłem sobie użyć (…) li tylko dla reklamy niniejszego felietonu (Kisiel).
PISOWNIA SPÓJNIKA że
Pisownia spójnika że jest rozdzielna: bodaj że, tak że (ale: także = również), mimo że, pomimo że, prawie że, tylko że, właśnie że.
3. Ćwiczenia
Sprawdź się i zapisz zgodnie z zasadami ortografii wyrazy w nawiasach łącząc (lub nie) z następującymi po nich częściami mowy. Jeśli wnikliwie zapoznałeś się z teorią, poniższe zdania nie powinny sprawić większego problemu.
1. Co (bądź) mi daj do jedzenia.
2. (Bodaj) go licho wzięło!
3. Znasz (li) ten kraj, gdzie cytryna dojrzewa?
4. Masz (ci) los! A to (ci) heca!
5. Nazwiska Jego pozwoliłem sobie użyć (li) tylko dla reklamy niniejszego felietonu.
6. Wracajmy (ż), w końcu jest bardzo późno.
7. Do licha, On ma już jakieś (tam) patenty.
Zobacz odpowiedź
1. Co bądź mi daj do jedzenia.
2. Bodaj go licho wzięło!
3. Znaszli ten kraj, gdzie cytryna dojrzewa?
4. Masz ci los! A to ci heca!
5. Nazwiska Jego pozwoliłem sobie użyć li tylko dla reklamy niniejszego felietonu.
6. Wracajmyż, w końcu jest bardzo późno.
7. Do licha, On ma już jakieś tam patenty.
4. Słowem praktyka
Warto pamiętać, z którymi partykułami pisownia jest rozdzielna. Nie można ich mieszać i mylić z wyrażeniami przyimkowymi, spójnikami, przymiotnikami złożonymi czy …innymi partykułami. Dlatego te, z którymi na pewno nie ma problemów, bo ich pisownia zawsze jest rozdzielna, warto sobie wydrukować i powiesić nad biurkiem razem z wyrazami, z którymi najczęściej pojawiają się w mowie i piśmie.
Warto też pamiętać, że partykuła to nieodmienna i niesamodzielna część mowy, która ma za zadanie uwydatnić pytanie, rozkaz, przypuszczenie, życzenie, natomiast spójnik to również część mowy nieodmienna, ale samodzielna. Natomiast przyimek zyskuje określone znaczenie dopiero w związku składniowym. Łączy się z rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem, liczebnikiem, przysłówkiem, tworząc wtedy wyrażenie przyimkowe.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika pod red. E. Polańskiego.
