W naszej poradni pojawił się już odcinek poświęcony odmianie skrótów i skrótowców, o której często zapominają autorzy informacji prasowych i tekstów prasowych; tym razem jednak wracamy „do źródeł”- czyli do tego, w jaki sposób skrótowce poprawnie tworzyć i zapisywać.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Jak utworzyłbyś skrótowce od podkreślonych wyrazów?
1. Choć była umówiona z doktorem, na konsultacji pojawił się także profesor Wierzbowski i powiedział, że zapoznał się już tym artykułem w drugim numerze „Poradnika Językowego”.
2.To jest spółka akcyjna , a nie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Warto wiedzieć nie tylko, na jakich zasadach tworzymy skrótowce, ale także, a może – przede wszystkim – kiedy stawiamy kropkę, a kiedy jest ona zbędna, czyli błędna:)
Zobacz teorię
Teoria
Reguły skracania wyrazów
Stawia się kropkę po skrócie, który jest początkową literą lub początkowymi literami skróconego wyrazu, np.
skróty rodzime: a. (= albo), g. (= godzina), o. (= ojciec), n. (= nad), p. (= pan, pani), r. (= rok, rodzaj), s. (= strona, siostra, syn), t. (= tom, tempo, tenor), al. (= aleja), bł. (= błogosławiony), dyr. (= dyrektor), godz. (= godzina), hr. (= hrabia), jun. (= junior), lic. (= licencjat), mies. (= miesiąc), ob. (= obywatel), os. (= osiedle), por. (= porównaj), prof. (= profesor), pl. (= plac, plan, plansza), ryc. (= rycina), ul. (= ulica), zob. (= zobacz), żeń. (= żeński);
skróty obce: a. (= łac. anno — w roku), s. (= łac. sanctus — święty), v. (= 1. łac. vel — albo, 2. łac. versus — wiersz, 3. łac. verte! — odwróć kartkę!, 4. łac. vide — zobacz, patrz), al. (= 1. łac. a linea — od nowego wiersza, 2. łac. alias — inaczej, czyli), ib. a. ibid. (= łac. ibidem — tamże), pl. (= łac. pluralis — liczba mnoga).
UWAGI:
1) W języku polskim skrót pojedynczego wyrazu kończy się na spółgłoskę. Do wyjątków należą: a. (= albo), o. (= ojciec) oraz skróty zapożyczone, np. ha (= hektar).
2) Jeśli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość oznaczona jest w wyrazie nieskróconym literą i, np. junior, rycina, godzina, miesiąc, osiedle, to w skrócie miękkość ta nie jest zaznaczana: jun., ryc., godz., mies., os.
3) Jeśli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość zaznaczona jest w wyrazie nieskróconym znakiem diakrytycznym, to w skrócie także znak ten pozostawiamy: żeń. (= żeński).
4) W tekście skróty piszemy tym samym rodzajem pisma co inne wyrazy, tzn. w środku zdania nie używamy przy zapisie skrótu kursywy, nie stosujemy także wielkich liter.
5) Jest wiele skrótów wieloznacznych: pisane tak samo, znaczą co innego. Por. np. skróty: s., al., v. Ich znaczenie odczytujemy z kontekstu, w jakim zostały użyte.
6) Jeśli skrót kończy wypowiedzenie, to jego kropka jest jednocześnie kropką kończącą to wypowiedzenie, np. To jest spółka z o.o.
Dla oznaczenia liczby mnogiej stosujemy skróty podwojone. W tym celu skróty jednoliterowe łączymy, stawiając na końcu kropkę, np.
oo. (= ojcowie), pp. (= państwo), ss. (= strony, siostry, synowie);
skróty dłuższe powtarza się i po każdym z nich stawia kropkę, np.
prof. prof. (= profesorowie), dyr. dyr. (= dyrektorzy), kol. kol. (= koledzy).
W przypadkach zależnych zarówno w liczbie pojedynczej, jak i liczbie mnogiej nie dodajemy końcówek fleksyjnych, np.
Z prof. (= profesorem) Kowalskim pojechaliśmy na konferencję do Paryża;
Informacja dla prof. prof. (= profesorów) Kowalskiego i Nowaka.
UWAGA: Skróty mgr, dr, prof., inż. itp. stawiamy tylko przed nazwiskami i nie używamy ich jako samodzielnych wyrazów.
Stawia się tylko jedną kropkę po skrócie nazwy dwu- lub wielowyrazowej, jeżeli wyrazy następne rozpoczynają się od spółgłoski, np.
bm. (= bieżącego miesiąca), ds. (= do spraw), cdn. (= ciąg dalszy nastąpi), itd. (= i tak dalej), itp. (= i tym podobne), jw. (= jak wyżej).
Jeśli w nazwie dwu- lub wielowyrazowej drugi wyraz lub któryś z następnych rozpoczyna się od samogłoski, to skrót tej nazwy ma kropkę po skrócie każdego wyrazu, np.
b.u. (= bez uwag), m.in. (= między innymi), n.e. (= naszej a. nowej ery), c.o. (= centralne ogrzewanie), p.o. (= pełniący obowiązki), o.o. (= ograniczona odpowiedzialność).
W skrótach obcych nazw wielowyrazowych zasadniczo kropkę stawia się po każdym wyrazie, np.
a.t. (= łac. a tergo — od tyłu, ułożony w porządku alfabetycznym ostatnich liter wyrazów), a.c. (= łac. anno currente — w roku bieżącym), a.i. (= łac. ad interim — tymczasowo, zastępczo), a.m. (= łac. ante meridiem — przed południem), e.i. (= łac. eo ipso — tym samym, dlatego), l.c. (= łac. loco citato — w miejscu cytowanym), o.c., op.cit. (= łac. opus citatum, opere citato — dzieło cytowane, w cytowanym dziele),
ale: ac (= łac. a capite — od głowy, od początku wiersza), at (= atmosfera techniczna — jednostka ciśnienia).
Stawia się kropkę po skrótach obcych jednostek monetarnych, np. dol. (= dolar), kop. (= kopiejka), kor. (= korona), pes. (= peseta).
Nie stawia się kropki po skrótach polskich jednostek monetarnych: zł (= złoty), gr (= grosz).
Nie stawia się kropki po skrótach jednostek miar i wag (mają one przeważnie charakter międzynarodowy), np.
a (= ar), dag (= dekagram), g (= gram), ha (= hektar), kg (= kilogram), kp (= kilopond), m (= metr), l (= litr).
Nie stawia się kropki po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery wyrazu skróconego, jeśli ten skrót użyty jest w mianowniku, np.
dr (= doktor), nr (= numer), wg (= według).
Również nie stawia się kropki po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery oraz jednej z liter środkowych oznaczających spółgłoskę, np. mgr (= magister), mjr (= major), płk (= pułkownik).
Stawia się kropkę, jeśli tego typu skrót użyty jest w innym niż mianownik przypadku, np.
Podaj to dr. Nowakowi. Nie zdałem egzaminu u dr. Nowaka. Byłem na spotkaniu z mgr. Kwiatkowskim. Wyrażał się dobrze o płk. Kowalskim. Czytałem ten artykuł w drugim nr. „Poradnika Językowego”.
Zamiast stawiania kropki po skrótach w przypadkach zależnych możemy je zapisać, dodając końcówkę, a więc w takiej formie:
Podaj to drowi Nowakowi. Nie zdałem egzaminu u dra Nowaka. Byłem na spotkaniu z mgrem Kwiatkowskim. Wyrażał się dobrze o płku Kowalskim. Czytałem ten artykuł w 2. nrze „Poradnika Językowego”.
Po skrótach tego rodzaju odnoszących się do kobiet kropki nie stawiamy (ponieważ w odmianie końcowka jest zerowa), np.
Podaj to dr Nowak. Nie zdałem egzaminu u dr Nowak. Byłem na spotkaniu z mgr Kwiatkowską.
Dla oznaczenia liczby mnogiej zapisujemy skrót dwa razy bez stawiania kropek, np.
dr dr (= doktorowie), mgr mgr (= magistrowie), mjr mjr (= majorowie).
UWAGA: Skróty te możemy zapisać także w takiej formie: drowie, drzy (= doktorowie, doktorzy), mgrzy, mgrowie (= magistrzy, magistrowie), mjrowie (= majorzy a. majorowie). W przypadkach zależnych albo używamy form typu drów, mjrach, albo stawiamy kropkę po każdym skrócie (i nie oddzielamy tych skrótów przecinkiem), np. Wysłuchano opinii dr. dr. Jana Wróbla i Zbigniewa Zięby.
Nie stawia się kropki po skrótach używanych w matematyce i fizyce (mają one charakter międzynarodowy), np.
A (= amper), cos (= kosinus), cosec (= kosekans), log (= logarytm), P (= puaz), R (= rentgen), s (= droga), t (= czas), v (= prędkość).
Nie stawia się kropki w symbolach nazw pierwiastków chemicznych (mają one charakter międzynarodowy), np.
Ac (= aktyn), Ra (= rad), P (= fosfor).
Nie stawia się kropki w skrótach nazw gwiazdozbiorów, np.
UMa (= łac. Ursa Maior — Wielka Niedźwiedzica), UMi (= łac. Ursa Minor — Mała Niedźwiedzica), Com (= łac. Coma Berenices — Warkocz Bereniki).
Nie stawia się kropki po niektórych skrótach wojskowych, np. ckm (= ciężki karabin maszynowy), rkm (= ręczny karabin maszynowy), pm (= pistolet maszynowy).
UWAGA: W pisowni skrótów nie należy używać znaków nieliterowych, np. Sulejów n/Pilicą zamiast Sulejów nad Pilicą albo Sulejów n. Pilicą. Należy także unikać jako niepoprawnych zapisów w/g, d/s zamiast wg, ds. albo według, do spraw. Wyjątkiem są tu skróty określające rodzaje statków typu M/S a. m/s (ang. motor ship — statek motorowy).
Zasady pisowni i interpunkcji
Kropka w pisowni skrótowców
W skrótowcach rodzimych i obcych przyswojonych nie stawiamy kropki, np. FSO, UJ, USA (mimo ang. U.S.A.), PS (mimo łac. P.S.), PZMot, MKOl;
Pomijanie w skrótowcach niektórych elementów występujących w pełnych nazwach:
a) w skrótowcu może być pominięty przyimek, np. BBWR (= Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem), TOZ (= Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami);
b) w skrótowcu zawsze pomijamy przecinek lub łącznik, np. MOŚZNiL (= Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa), AGH (= Akademia Górniczo-Hutnicza);
c) z dwuznaków literowych rz, sz, cz i trójznaku dzi oznaczających jedną głoskę pozostawiamy w skrótowcu tylko pierwszą literę, np. RP (= Rzeczpospolita Polska), WSP (= Wyższa Szkoła Pedagogiczna), PCK (= Polski Czerwony Krzyż), MDM (= Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa);
WYJĄTKI: DzURP (= Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej), DSzW (= Dzielnicowy Sztab Wojskowy), WSzW (= Wojewódzki Sztab Wojskowy — w odróżnieniu od WSW = Wojskowa Służba Wewnętrzna). Zawsze jednak zachowujemy w skrótowcach dwuznak ch, np. ChRL, ZChN, BCh. Litera c pełni w skrótowcach inne funkcje: oznacza spółgłoskę [c] — CPN oraz spółgłoskę [cz] — PCK.
Szczegółowe informacje na temat pisowni skrótowców
3. Ćwiczenia
Zastąp pełną formę podkreślonego wyrazu właściwą formą odpowiadającego im skrótowca.
1. Choć była umówiona z doktorem, na konsultacji pojawił się także profesor Wierzbowski i powiedział, że zapoznał się już tym artykułem w drugim numerze Poradnika Językowego.
2.To jest spółka akcyjna , a nie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
3. Na uroczystość byli zaproszeni państwo Kowalscy, synowie państwa Malinowskich i ojcowie klaretyni.
4. Profesorowie, dyrektorzy i koledzy zostali niezwykle miło przyjęci na dorocznym spotkaniu absolwentów.
5.Pełniący obowiązki zastępcy prezesa zwykle kończył maile krótkim: „bez uwag”.
6. Wciąż poszukiwano specjalisty do spraw public relations, proponując mu wynagrodzenie w dolarach.
7. Nieznana jest jeszcze godzina, choć podano już miesiąc i miejsce spotkania, to według mnie ono wcale się nie odbędzie.
Zobacz odpowiedź
1. Choć była umówiona z dr.(lub drem), na konsultacji pojawił się także prof. Wierzbowski i powiedział, że zapoznał się już tym artykułem w drugim nr. (lub nrze) Poradnika Językowego.
2.To jest SA, a nie spółka z.o.o.
3. Na uroczystość byli zaproszeni pp. Kowalscy, ss. państwa Malinowskich i oo. klaretyni.
4. Prof. prof., dyr. dyr. i kol. kol. zostali niezwykle miło przyjęci na dorocznym spotkaniu absolwentów.
5. P.o. z-cy prezesa zwykle kończył maile krótkim: b.u.
6. Wciąż poszukiwano specjalisty ds. PR-u, proponując mu wynagrodzenie w dol.
7. Nieznana jest jeszcze godz., choć podano już mies. i m-ce spotkania, wg mnie ono wcale się nie odbędzie.
4. Słowem praktyka
Jeśli nie jesteś pewien/pewna, czy dany skrótowiec w ogóle istnieje, to koniecznie sprawdź to w specjalnie poświęconej skrótowcom części Słownika współczesnego języka polskiego. Jeśli i tam nie znajdziesz satysfakcjonującej cię odpowiedzi, to może warto zapytać specjalisty z naszej poradni lub sięgnąć głębiej – do słownika tematycznego Anny Czarneckiej i Jerzego Podrackiego pt.: „Skróty i skrótowce”.
Mówiąc o skrótowcach, warto jeszcze zwrócić uwagę na dwa zjawiska:
– część z nich się zleksykalizowała, co oznacza, że funkcjonują jako samodzielne wyrazy, niezależne od swego źródła, i tak też się będą odmieniać, np. Cepelia czy Desa.
– część skrótowców, jak na przykład często wykorzystywane PS, ma dwie dopuszczalne formy – z kropkami po obu literach i bez nich. Ta ostatnia forma jest nowsza i dlatego właściwsza.
Warto też wiedzieć, od czego skrót, którym się posługujesz, pochodzi, by nie wyjść na ignoranta, gdy ktoś o rozwinięcie takiego skrótu zapyta (dotyczy to zwłaszcza skrótowców obcojęzycznych lub właśnie tych, które funkcjonują już w języku jako samodzielne wyrazy).
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego.
