Na co dzień posługujemy się swobodnie wieloma skrótami, nie tylko myślowymi. Te językowe to właściwie „skrótowce” a nie skróty, a swoboda w ich używaniu kończy się, gdy trzeba je odmienić.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Jak odmienił/a/byś podkreślone skrótowce w następujących zdaniach:
1.Na początku pracowała w IAR, potem w PAP, a teraz została politykiem PO.
2.Dla członków PSPR, ZFPR, SAR wstęp jest wolny
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Najczęstszym błędem w odmianie skrótowców jest…brak odmiany. Użytkownicy języka najczęściej traktują skróty jak wyrażenia nieodmienne.
Zobacz teorię
Skrótowce są tworzone od kilkuwyrazowych nazw instytucji, przedsiębiorstw, firm, urzędów, organizacji, stowarzyszeń przez odcięcie pewnych składników całej nazwy.
W języku polskim skrótowce składają się z początkowych liter, głosek lub pierwszych sylab nazw wyjściowych. Funkcjonują w polszczyźnie pisanej i mówionej.
Charakter części składowych oraz sposób wymawiania pozwalają wyodrębnić następujące rodzaje skrótowców.
1. Literowce – skrótowce literowe – złożone z pierwszych liter wyrazów tworzących oficjalną, rozwiniętą nazwę; nazwy tych liter wymawiamy osobno, np. ADM, KB, NBP, AGH, BGŻ
2. Głoskowce – skrótowce głoskowe – złożone z pierwszych głosek skracanego wyrażenia, czytamy łącznie jako sumę głosek, np. BIG, EBOR, KUL, MEN
3. Grupowce i sylabowce, skrótowce sylabowe – składają się z grupy głosek (na ogół pierwszych sylab) pozostałych po odcięciu części wyrazów pełnej nazwy, np. POLFA, PAFAWAG, RAFAK.
4. Skrótowce mieszane mają strukturę niejednorodną.; można wśród nich wyróżnić: – literowo-głoskowe, np. CBOS, SGPiS, – literowo-grupowe, np. PZKol – głoskowo-grupowe, np. PAGÓD, POLMOS – grupowo-literowo- głoskowe, ARGED Oprócz tego można spotkać skrótowce złożeniowe, w skład których wchodzi cały wyraz określany i część wyrazu określającego, np. Amerbank. Wzorem dla tych skrótowców są konstrukcje obce.
O włączeniu poszczególnych skrótowców do odpowiedniej deklinacji decyduje ich wymowa, a mianowicie:
1. zakończenie spółgłoskowe (SPATiF, KPN, UPR, NOT) przesądza o odmianie skrótowca według wzoru rzeczownikowego męskiego nieżywotnego; wybór deklinacji miękkotematowej lub twardotematowej, a także stosowanie wymian spółgłoskowych i samogłoskowych regulują te same zasady, co przy odmianie rzeczowników pospolitych; niektórych skrótowców nie odmieniamy w ogóle, np: ZSRR, wymawiamy więc: Rozpad ZSRR;
2. zakończenie w wymowie na -e, -i, -o, (KGB, PC, EWG, PWST, WSI) oraz na akcentowane a (SGH, PTTK) przesądza o nieodmienności; 3. zakończenie w wymowie na a nieakceptowane decyduje o odmianie według modelu rzeczownikowego żeńskiego (DESA, POLFA, YMCA).
3. Ćwiczenia
Odmień skróty w zdaniach
1. Na początku pracowała w IAR, potem w PAP, a teraz została politykiem PO.
2. Dla członków PSPR, ZFPR i SAR wstęp jest wolny.
3. Studenci zbierali się kolejno w UW, UŚ, UJ, SGH i UŁ, by wysłuchać wykładów nt. zmian programowych w PAU.
4. Najpierw jechał zatłoczonym SKM, a potem przesiadał się na tramwaj, który dowiózł go do przystanku przy SGPiS.
5. Przeszedł przez ZMP, pracował dla SLD i rozwiódł się z żoną, która działała ZASP i ZAiKS.
6. Można ją było często spotkać w SPATiF, ale potem zaczęła pracować w TAI i nie miała na nic czasu.
7. Na wiecu nie było żadnego polityka PiS, za to wielu z LPR.
Zobacz odpowiedź
Odpowiedzi
1. Na początku pracowała w IAR (albo:IAR-ze), potem w PAP-ie (albo: rzadziej w PAP), a teraz została politykiem PO.
2. Dla członków PSPR-u, ZFPR-u i SAR-u wstęp jest wolny.
3. Studenci zbierali się kolejno w UW, UŚ (albo potocznie: w UŚ-u), UJ-ocie, SGH i UŁ, by wysłuchać wykładów nt. zmian programowych w PAU.
4. Najpierw jechał zatłoczoną SKM-em (albo: zatłoczoną SKM; albo zatłoczonym SKM), a potem przesiadał się na tramwaj, który dowiózł go do przystanku przy SGPiS-ie
5. Przeszedł przez ZMP, pracował dla SLD i rozwiódł się z żoną, która działała ZASP-ie, ZPAP-ie i ZAIKS-ie. (albo: w Zaiksie)
6. Można ją było często spotkać w SPATiF-ie, ale potem zaczęła pracować w TAI-u (albo: w TAI) i nie miała na nic czasu.
7. Na wiecu nie było żadnego polityka PiS-u, za to wielu z LPR-u.
4. Słowem praktyka
Jeśli nie wiesz, w jaki sposób odmieniać skrótowce, których używasz – zdecyduj się na pełne formy określeń, które one oznaczają lub – dla bezpieczeństwa – tak przeformułuj zdanie, by skrótowiec stał w mianowniku. Jednak, jeśli chcesz odmienić skrótowiec, a nie jesteś pewien jego formy fleksyjnej, zajrzyj do słownika poprawnej polszczyzny, słownika ortograficznego lub zapytaj specjalisty. Szczególnie polecić można specjalistyczny słownik Anny Czarneckiej i Jerzego Podrackiego: Skróty i skrótowce, Warszawa 1995.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego
