Przecinki zwykle traktujemy jak zło konieczne. Dlatego stawiamy ich albo za dużo, albo za mało. Raczej na wyczucie, którego, niestety, często nam brak. A przecież niejednokrotnie to, jak przeczytasz zdanie, gdzie postawisz pauzę, oddaje jego właściwy sens. Na przykład: Mówili wolno, idąc. Mówili, wolno idąc. Dziecko się ucieszy, także jeśli dasz mu drobny upominek. Dziecko się ucieszy także, jeśli dasz mu drobny upominek.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Gdzie postawił/a/byś przecinki?
1. Co zrobić w tej sytuacji nie wiem.
2. Obowiązuje zasada majoratu to znaczy tron dziedziczy najstarszy syn.
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Przecinek – oddziela mniejsze całości składniowe lub intonacyjne, stosowane w obrębie wypowiedzenia.
Zobacz teorię
Przecinek stawia się
1. w zdaniach składowych zdania złożonego – aby oddzielić zdanie nadrzędnego od podrzędnego – BEZ WZGLĘDU NA KOLEJNOŚĆ ZDAŃ:
Nie wiem, co zrobić w tej sytuacji.
Co zrobić w tej sytuacji, nie wiem.
– po zakończeniu zdania podrzędnego, wplecionego w zdanie nadrzędne (nawet jeśli po przecinku zamykającym stoi spójnik i lub ani) Przepisy szczegółowe, które wejdą w życie w lipcu, pozwolą na podniesienie zarobków. Myślę, że masz dużo racji, i nie będę dyskutował.
UWAGA!!! Jeśli wskutek wplecenia zdania znajdą się obok siebie dwa wskaźniki zespolenia, dwa spójniki lub spójnik i zaimek, usuwa się przecinek otwierający zdanie wplecione, pozostawia zaś przecinek zamykający takie zdanie.
Chodził w swetrze albo, gdy było trochę cieplej, w wełnianej koszuli.
– aby oddzielić przecinkiem fragment zdania wyrażonego imiesłowem przysłówkowym, NAWET JEŚLI FRAGMENT TEN NIE JEST ROZBUDOWANY I SKŁADA SIĘ Z SAMEGO IMIESŁOWU Idąc do domu, rozmyślała o wczorajszym spotkaniu. Zawróciwszy, skierował się do pobliskiego lasu. Szedł, kulejąc.
– oddzielanie członów zdania złożonego współrzędnie przeciwstawnego(1), synonimicznego(2), wynikowego(3) połączonego spójnikiem
(1) Ja powiedziałam swoje, a ty teraz wybieraj (ale)
(2) Obowiązuje zasada majoratu, to znaczy tron dziedziczy najstarszy syn (czyli)
(3) Było wielu kandydatów, zatem królewna mogła wybierać.(więc)
Nie stawia się przecinków – między zdaniami współrzędnie złożonymi łącznymi(1), rozłącznymi (2) oraz wyłączającymi (3)
(1) Przywieźli nowe meble i postawili je w salonie
(2) Posiedzę na leżaku albo pójdę do morza
(3) Nie awansuje ani nie dostanie podwyżki
UWAGA!!! Pewne spójniki typowe dla jednego rodzaju wypowiedzeń mogą być użyte w innym typie. ( np. spójnik i ) Przecinek stawia się zawsze przed członami dopowiedzianymi, wtrąconymi, nawet gdy rozpoczynają się one od spójników, które zwykle łączą wypowiedzenia:
Był człowiekiem małostkowym, lub raczej zawistnym.
W zdaniu pojedynczym: Kochała go, i to od dawna.
Przecinek stawia się także zawsze przed powtórzonym spójnikiem, choćby ten drugi wprowadzał zdanie łączne, rozłączne czy wyłączające I odejść nie mogła, i zostać nie mogła. Ani do mnie nie przyjdziesz, ani nie zadzwonisz. W zdaniu pojedynczym: ani ja, ani ty nie lubimy kurczaków.
Zasady te obowiązują też w zdaniach pojedynczych.
Człony zdania pojedynczego niepołączone spójnikiem rozdziela się przecinkiem, gdy są to jednorodne i równorzędne części zdania.
Saneczkarze, bobsleiści i hokeiści to fajne chłopaki.
Przecinek stawia się przed przykładowym wyliczeniem i wyszczególnieniem, wprowadzanym słówkiem „jak”
Jest równie miła, jak uczynna.
Umieją to robić zarówno chłopcy, jak i dziewczęta.
Przecinkiem lub dwoma przecinkami oddziela się także wszelkie dopowiedzenia, wtrącenia
Podszedł do domku, czy raczej niewielkiego baraku.
Wyrazy modalne, ekspresywne, partykuły, a więc takie słowa, jak: widocznie, na pewno, chyba, niestety, prawdopodobnie, mogą być oddzielane przecinkiem albo nie
Przed niestety i przeciwnie – częstsze jest stosowanie przecinka.
Po zwrotach inicjujących wyliczenie ( po pierwsze, po drugie) można postawić wyłącznie przecinek.
NIE ROZDZIELA SIĘ nierównorzędnych członów zdania, np. dwóch przydawek, z których jedna precyzuje znaczenie lub zakres drugiej.
Pierwsze wolne wybory odbyły się po 1989.
Wieczorem w nowym klubie spotykali się studenci.
Przecinkiem NIE ODDZIELA się porównań krótkich, jednowyrazowych: słodki jak miód, bielszy niż śnieg. Każde porównanie będące zdaniem oraz porównanie dłuższe, rozwinięte rozdziela się przecinkiem Przyjmując nagrodę, miała minę tak obojętną, jakby to należało do jej codziennych obowiązków.
3. Ćwiczenia
1. Myślę że masz dużo racji i nie będę dyskutował.
2. Obowiązuje zasada majoratu to znaczy tron dziedziczy najstarszy syn.
3. I odejść nie mogła i zostać nie mogła.
4. Jan Nowak prezes firmy Novax przyznał że fuzja przerasta jego siły i zrezygnował z pracy.
5. Przewodnicząca sejmiku Janina Kowalska zabrała głos jako pierwsza.
6. Wieczorem w nowym klubie spotykali się studenci.
7. Przyjmując nagrodę miała minę tak obojętną jakby to należało do jej codziennych obowiązków.
8. Ani do mnie nie przyjdziesz ani nie zadzwonisz.
Zobacz odpowiedź
1. Myślę, że masz dużo racji, i nie będę dyskutował.
2. Obowiązuje zasada majoratu, to znaczy tron dziedziczy najstarszy syn.
3. I odejść nie mogła, i zostać nie mogła.
4. Jan Nowak, prezes firmy Novax, przyznał, że fuzja przerasta jego siły i zrezygnował z pracy.
5. Przewodnicząca sejmiku Janina Kowalska zabrała głos jako pierwsza.
6. Wieczorem w nowym klubie spotykali się studenci.
7. Przyjmując nagrodę, miała minę tak obojętną, jakby to należało do jej codziennych obowiązków.
8. Ani do mnie nie przyjdziesz, ani nie zadzwonisz.
4. Słowem praktyka
Najczęściej popełnianie błędy to:
– niezamykanie fraz wtrąconych, zwłaszcza w zdaniach złożonych, których drugi człon rozpoczyna się od i lub oraz. Piszącym wydaje się, że skoro przed spójnikami i, oraz, lub, albo nie stawia się przecinka, nie można postawić go nigdy (co nie jest prawdą);
– stawianie przecinka przed jako oraz nagminne stawianie przecinka przed jak, zwykle nie wtedy, gdy trzeba (pamiętaj! biały jak śnieg, ale „Był jednak winny, jak jej potem powiedział”);
– niestawianie przecinka przed całymi wyrażeniami przyimkowymi typu: w którym, na jakim etc ( np. Teraz siedział w domu, w którym nie był już od dwudziestu lat);
– ignorowanie zasad interpunkcyjnych tylko ze względu na zmieniony szyk zdania.
Pisząc informację prasową, pamiętaj, że jej sens zależy w dużym stopniu od tego, gdzie postawisz przecinki. Więcej nie znaczy lepiej, liczy się precyzja.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskieg,
Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego.
