Oprócz widocznych zapożyczeń z obcych języków, które już od dawna funkcjonują w polszczyźnie oraz dokładnych odwzorowań obcych konstrukcji istnieją jeszcze wyrazy, które są na granicy. Pisane i w formie oryginalnej i spolszczonej. Którą z nich wybrać? I które wyrazy zapisać po polsku?
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Jak zapisać wyrazy:
lead czy lid
leader czy lider
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Język jest żywy, ale nie znaczy to, że wszystko, co w nim istnieje jest zgodne z normą. Żeby jednak być świadomym, które z pojawiających się w języku wyrazów i fraz są przez normę dopuszczalne, należałoby uważnie śledzić wydawane przez Komisję Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN i Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN orzeczenia.
Zobacz teorię
Niektóre orzeczenia Komisji Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN i Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
W okresie od 1992 do 1997 roku Komisja Kultury Języka wydała szereg orzeczeń, które zostały zatwierdzone przez Komitet Językoznawstwa PAN. Od 1997 roku podobne orzeczenia wydaje Rada Języka Polskiego powołana przez Prezydium PAN. Są one publikowane sukcesywnie w formie komunikatów w Poradniku Językowym i Języku Polskim, a także na internetowych stronach Rady.
Uznano za równouprawnione angielską i spolszczoną pisownię nazwy języka pidgin i pidżyn, a także wyrazów: cornflakes i kornfleksy, e-mail i (potocznie) mejl, e-mailować i (potocznie) mejlować, mupet, mupety i mapet, mapety oraz smurf, smurfy i smerf, smerfy.
W pisowni przyswajanych wyrazów zapożyczonych zaleca się polszczenie, choćby na prawach dopuszczalnego wariantu, np. dealer||diler, disco||dysko, disc jockey||dyskdżokej, fan club||fanklub, joystick||dżojstik, lunch||lancz, punk||pank, punkowy||pankowy, slumsy||slamsy.
3. Ćwiczenia
Zastanów się nad poprawną formą wyrazów lead czy lid
leader czy lider
dealer czy diler
manager czy menadżer/menedżer
billboard czy bilbord
banner czy baner
event czy ivent
video czy wideo
knock-out czy nokaut
defensor
big beat czy bigbit
spaeker czy spiker
keczup czy ketchup
Zobacz odpowiedź
lead czy lid – obie formy równoprawne; Słownik ortograficzny języka polskiego dopuszcza zapis lid (na określenie wstępu w tekście prasowym), który odmienia się w sposób następujący: lidu, lidzie; lidów;
leader czy lider – obie formy równoprawne, choć, jak czytamy w Słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego, nadużywane; lepiej powiedzieć: dowódca, czołowy działacz – zwłaszcza w kontekście politycznym. Co ciekawe, zdania typu: „Firma x, światowy lider w produkcji pasty do zębów „– są niepoprawne. Poprawnie można powiedzieć o firmie/instytucji, że jest przodująca w produkcji, najlepsza, czołowa. Lider odnosi się do zawodników i drużyn, którzy zajmują pierwsze miejsca w tabeli wyścigów lub rozgrywek;
dealer czy diler – obie formy dopuszczalne, diler w odmianie wyglądałby następująco: dilerze; -rzy, -rów;
manager czy menadżer/menedżer – formy polskie weszły już do obiegu, lepsza z nich i częściej używana jest forma – menedżer;
billboard czy bilbord – w Słowniku Ortograficznym języka polskiego istnieje tylko pierwszy, angielski zapis i to on jest poprawny;
banner czy baner – obie formy są dopuszczalne;
event czy ivent – lepiej – wydarzenie specjalne;
video czy wideo – obie formy poprawne, wideo ndm albo D. widea, także w zestawieniach typu nieodmienne audio-wideo: sprzęt audio-wideo (skrót: AV), wideo-art ndm, wideoklip, wideoman;
knock-out czy nokaut – obie formy dopuszczalne, polska już bardzo utarta;
defensor – lepiej – obrońca
big beat czy bigbit – obie formy dopuszczalne
spaeker czy spiker – obie formy dopuszczalne
keczup czy ketchup – polska forma jest prawidłowa, co ważne – wymawiana [keczup] nie [keczap]
4. Słowem praktyka
Pamiętaj, że zgodnie z zaleceniami Komisji Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN i Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w pisowni przyswajanych wyrazów zapożyczonych zaleca się polszczenie, choćby na prawach dopuszczalnego wariantu. Warto też zawsze zastanowić się, czy w języku polskim nie ma odpowiednika używanego wyrazu, który obcy nie jest.
Jak mówi dr hab. Aldona Skudrzyk z Wydziału Filologicznego Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego, Zakładu Językoznawstwa Pragmatycznego: „Przyjmowanie wyrazów obcych do polszczyzny to proces. Nie da się przewidzieć jego efektów graficznych i fonetycznych. Nie można tu niczego specjalnie narzucać, czas pokaże, użytkownicy zdecydują. Trzeba patrzeć, jaka forma zwycięża. Polszczyzna chętnie przyjmuje i chętnie adaptuje wyrazy obce, ale ostatnio, gdy chodzi o zapożyczenia angielskie, z powodu dość powszechnej znajomości języka angielskiego spolszczanie jest nieco powolniejsze. Zwłaszcza w środowiskach używających nomenklatury specjalistycznej pozostawia się zapis oryginalny.”
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika pod red. E. Polańskiego.
