Niezależne instytuty spraw publicznych są ośrodkami, w których łączą się interesy konsumentów i przedsiębiorców. W Polsce think tanks są niedocenianym miejscem kształtowania debaty publicznej.
Think tanks – prywatne instytuty naukowo-badawcze – są nowoczesnymi placówkami analitycznymi, gdzie eksperci pracują nad projektami z zakresu polityki publicznej. Centra te stają się obecnie głównymi miejscami debaty, a tworzone przez nie ekspertyzy, raporty oraz analizy stają się kluczowymi elementami kształtującymi opinię publiczną.
Ojczyzną think tanks są Stany Zjednoczone, gdzie prywatne ośrodki stały się konserwatywną i wolnorynkową przeciwwagą dla zdominowanych przez liberalną lewicę uniwersytetów. Pierwsze z nich zostały założone pod koniec XIX w. Dziś, najbardziej wpływowe instytucje, stanowią kuźnię stanowisk rządowych oraz drogowskaz dla polityki gospodarczej Stanów Zjednoczonych. Największe placówki, takie jak: American Enterprise Institute, Heritage Foundation czy CATO Institute, dysponują budżetami rzędu 15-28 mln dolarów rocznie. Jednocześnie pracownicy wyżej wymienionych, są najczęściej cytowanymi ekspertami w mediach głównego nurtu. Nie ma przesady w stwierdzeniu, że współczesna debata toczy się pod dyktando think tanks.
Tabela 1. Najczęściej cytowane think tanks w USA
Źródło: Nexis
Po ekspansji w USA, instytuty spraw publicznych zaczęły powstawać w Europie Zachodniej, głównie w Wielkiej Brytanii. Obecnie na świecie działa około 500 instytutów publicznych zrzeszonych w sieci Atlas Foundation oraz ponad 130 w Europie pod patronatem Stockholm Network. Kilka think tanków działa w Polsce, jednak współczesną mekką instytutów spraw publicznych w Europie jest Bruksela, ze względu na bliskość centralnych urzędów Unii Europejskiej.
Dlaczego prywatne instytuty spraw publicznych zdobyły tak dużą popularność? Przede wszystkim think tanks doceniane są za swoją niezależność. Wiarygodna placówka nigdy nie sprzeniewierza się wartościom, na podstawie których została powołana do życia np. instytut wolnorynkowy nie korzysta z żadnych dotacji państwowych, w tym środków z Unii Europejskiej.
Po drugie, większość z nich przyjmuje wyłącznie dotacje ze źródeł prywatnych, przez co promuje takie wartości jak przedsiębiorczość, deregulacja gospodarki, zwiększanie konkurencyjności rynków. Innymi słowy ośrodki te stają się miejscem, gdzie łączą się interesy indywidualnego konsumenta zainteresowanego najniższymi cenami na rynku oraz najwyższą jakością produktów i usług oraz przedsiębiorców, którzy domagają się zniesienia barier dla swojej działalności, a także wprowadzeniem równych i uczciwych warunków wolnej konkurencji.
Niekwestionowaną zaletą instytutów spraw publicznych jest skuteczność w komunikacji. Think tanks dysponują spektrum możliwości oddziaływania na opinię publiczną przez rozmaite narzędzia wpływu, przede wszystkim w warstwie edukacyjnej. Instytuty organizują konferencje, sympozja, debaty, okrągłe stoły. Publikują książki, raporty, magazyny, strony internetowe. Eksperci komentują w mediach, działach opinii, udzielają wywiadów. W rozwiniętych demokracjach opiniują akty prawne, dostarczają ekspertyzy instytucjom rządowym, bezpośrednio kształtując politykę państwa.
Tabela 2. Wybrane wolnorynkowe instytuty spraw publicznych w Europie
Źródło: Stockholm Network
Nic więc dziwnego, że przedsiębiorstwa prywatne życzliwie wspierają działalność instytutów, mając na uwadze, że dobrobyt może być kontynuowany tylko w przypadku zagwarantowania na przyszłość odpowiednich warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej.
Działalność think tanks powinna zostać dostrzeżona także przez innych graczy funkcjonujących na arenie publicznej. Instytuty spraw publicznych wzbogacają debatę, zwracając uwagę na istotne fakty. Pomagają w tłumaczeniu opinii publicznej wizji, towarzyszącej powstawaniu projektów. Identyfikują i kształtują określone postawy wobec omawianej problematyki. Są aktywne wszędzie tam, gdzie zarządzanie komunikacją przypomina bardziej działania polityczne, niż marketingowe.
Think tanks pozwalają zwrócić uwagę na społeczną odpowiedzialność biznesu, przede wszystkim w zakresie informowania o swojej ofercie oraz o konsekwencjach własnej działalności biznesowej, w szczególności w zakresie dbałości o respektowanie podstawowych praw człowieka czy troski o środowisko naturalne.
Instytuty spraw publicznych odpowiadają na wyzwania globalizacji. Działają na poziomie lokalnym, ale aktywizując innych koalicjantów systemu demokratycznego, tworzą sieci globalne, mobilizując do działania wiele środowisk we wspólnym celu. Właśnie działania grupowe okazują się kluczem do sukcesu w dążeniu do określonych celów.
Wreszcie, co jest być może kluczową rolą niezależnych ośrodków analitycznych, nie należy zapominać, że debaty wygrywa się dzięki faktom. Instytuty dostarczają faktów: liczb, wniosków, opinii, prognoz. Prezentowanie solidnych faktów jest warunkiem koniecznym zwycięskiej kampanii. Zaś fakty prezentowane w sposób zwięzły, wiarygodny, aktualny, kompletny i kompetentny pozwalają przekonać do swoich racji głównych graczy na wymagającej arenie debaty publicznej.
Dr Tomasz Teluk
jest ekspertem brukselskiego Centre for The New Europe (www.cne.org) oraz założycielem Instytutu Globalizacji (www.globalizacja.org)
