XVI odcinek – Nazwiska pisane po angielsku i francusku

Zapisując nazwiska angielskie i francuskie, zachowujemy ortografię oryginału, np. Hillary, Purcell, Reagan, Dumas, Poussin, de Gaulle.
Istnieje nieliczna grupa nazwisk, które mają wariantywną pisownię – oryginalną lub spolszczoną: Shakespeare – Szekspir, Washington – Waszyngton, Voltaire – Wolter, Molière – Molier, Rousseau – Russo, Balzac – Balzak, Chopin – Szopen oraz Montesquieu – Monteskiusz i Descartes – Kartezjusz (w dwu ostatnich wypadkach spolszczono łacińską formę nazwisk).

Nazwiska zakończone w piśmie:
a) na spółgłoskę wymawianą, np. Bush, Eliot, Eisenhower, Pasteur, Auber;
b) na spółgłoskę niewymawianą, np. Mitterrand, Villon, Diderot, Jouvet, Anouilh; wyjątkiem są niewymawiane spółgłoski -s, -x
c) na -y po samogłosce, np. Shelley, Disney, Macaulay; otrzymują końcówki polskie bez apostrofu, np. Auber, Aubera, z Auberem, o Auberze; Bush, Busha, z Bushem, o Bushu; Mitterrand, Mitterranda, z Mitterrandem, o Mitterrandzie; Anouilh, Anouilha, z Anouilhem, o Anouilhu; Disney, Disneya, z Disneyem, o Disneyu.

Nazwiska zakończone na -e nieme (tzn. niewymawiane) otrzymują polskie końcówki po apostrofie, np. Larousse, Larousse’a, Larousse’owi, z Larousse’em; Montaigne, Montaigne’a, Montaigne’owi, z Montaigne’em; Malebranche, Malebranche’a, Malebranche’owi, z Malebranche’em; Donne, Donne’a, Donne’owi, z Donne’em; Moore, Moore’a, Moore’owi, z Moore’em; Wallace, Wallace’a, Wallace’owi, z Wallace’em. Dotyczy to także nazwisk, w których po -e niemym pojawia się spółgłoska, np. Descartes, Descartes’a, Descartes’owi, z Descartes’em; Combes, Combes’a, Combes’owi, z Combes’em.

Jeśli w którymś przypadku gramatycznym brzmienie głoski kończącej temat nazwiska jest w języku polskim inne niż w języku oryginalnym, wówczas zakończenie tego nazwiska piszemy zgodnie z pisownią polską, a -e nieme i apostrof — jeśli występują — pomijamy:
Grant [Grant], z Grantem, o Grancie.
Joyce [Dżojs], z Joyce’em, o Joysie;
Barthes [Bart], z Barthes’em, o Barcie;
Ingres [Ęgr], z Ingres’em, o Ingrze;
Mauriac [Moriak], z Mauriakiem, o Mauriacu;
Proust [Prust], z Proustem, o Prouście;
Remarque [Remark], z Remarkiem, o Remarque’u;
Robespierre [Robespier], z Robespierre’em, o Robespierze;
Ronsard [Ronsar], z Ronsardem, o Ronsardzie;

Inne przykłady: Descartes — o Descarcie, Combes — o Combie (a. Combes’ie), Manet — Manecie.

UWAGA 1: Powyższe zalecenie odnosi się również do nazwisk typu Ustinov, Sainte-Beuve, które jakkolwiek nie zmieniają w miejscowniku liczby pojedynczej brzmienia tematycznej spółgłoski, to jednak – zgodnie z ogólnymi zasadami pisowni głosek zmiękczonych w języku polskim – przyjmują odmianę następującą: Ustinov – o Ustinowie, Sainte-Beuve – o Sainte-Beuwie. Jednak szanując przyzwyczajenia użytkowników polszczyzny, dopuszcza się w tym przypadku gramatycznym również wersję pisaną przez -vi-.

UWAGA 2: Nazwiska odmienne, które mają w zakończeniu tematu literę x, także przyjmują w deklinacji polskie końcówki bez apostrofu, np. Halifax – Halifaksa, z Halifaksem, o Halifaksie; Hendrix – Hendriksa, z Hendriksem, o Hendriksie.

Nazwiska zakończone na -a (dotyczy to nie tylko nazwisk angielskich i francuskich, ale również wszystkich innych) odmieniają się tak samo jak polskie nazwiska zakończone na -a, np. Głowala, Kudera, Lasota: Zola, Zoli, Zolę, Zolą; O’Hara, O’Harze, O’Harę, O’Harą; Gambetta, Gambetcie, Gambettę, Gambettą.

W liczbie mnogiej wymienione nazwiska również otrzymują polskie końcówki (odmieniają się tak, jak polskie nazwiska zakończone na spółgłoskę, np. Kurek, Gołąb): Mitterrandowie, o Mitterrandach (możliwe też państwo Mitterrand, o państwu Mitterrand); Lumière’owie, o Lumière’ach (możliwe też bracia Lumière, o braciach Lumière).

Nazwiska kończące się w wymowie na e (zapisywane w postaci liter: -é, -ée, -ai, -eu, po których mogą następować niewymawiane litery spółgłoskowe -s lub -x) odmieniamy w liczbie pojedynczej jak przymiotniki, przy czym odcinamy początkowe samogłoski z końcówek przymiotnikowych -ego, -emu, -im (-ym), np.
Debré, Debrégo, Debrém;
Merimée, Meriméego, Meriméem;
Montesquieu, Montesquieugo, Montesquieum.
a) Po niewymawianej literze spółgłoskowej -s lub -x stawiamy apostrof, np.
Marais, Marais’go, o Marais’m;
Rabelais, Rabelais’go, o Rabelais’m;
Beaumarchais, Beaumarchais’go, o Beaumarchais’m.

UWAGA: W niektórych opracowaniach zaleca się nieodmienność nazwisk Beaumarchais, Resnais, Marais, ale zalecenie to nie wydaje się uzasadnione; oczywiście gdy te nazwiska wystąpią wraz z imieniem, mogą pozostawać w formie nieodmiennej.
b) W liczbie mnogiej nazwiska zakończone w wymowie na -e zwykle występują z imionami, nazwami, tytułami – są więc nieodmienne, np. państwu Debré.

Nazwiska kończące się w wymowie na -y lub -i po spółgłosce (pisane przez -y, -ie) odmieniają się w liczbie pojedynczej jak przymiotniki.

Nazwiska na -y w dopełniaczu, celowniku i bierniku piszemy z apostrofem, gdyż głoska ta w tych przypadkach nie jest wymawiana; nazwiska zakończone na -i, -ie – bez apostrofu, np.
O’Kelly, O’Kelly’ego, O’Kelly’emu, z O’Kellym, o O’Kellym;
Murphy, Murphy’ego, Murphy’emu, z Murphym, o Murphym;
Lully, Lully’ego, Lully’emu, z Lullym, o Lullym;
Valéry, Valéry’ego, Valéry’emu, z Valérym, o Valérym;
Christie, Christiego, Christiemu, z Christiem, o Christiem;
Muskie, Muskiego, Muskiemu, z Muskiem, o Muskiem.

Nazwa własna Piotr Curie tradycyjnie pozostaje w postaci nieodmienianej (jednakże przede wszystkim ze względu na zwyczaj użycia tego nazwiska z imieniem, gdyby nazwisko Curie oznaczające mężczyznę wystąpiło samodzielnie, należałoby je odmieniać według powyższego wzoru). W liczbie mnogiej nazwiska zakończone na -y, -i, -ie występują zwykle z imionami, nazwami, tytułami – toteż nie są odmieniane, np. bracia Kennedy (ale też wyjątkowo: o Kennedych), o państwu Murphy.

Nazwiska na -o, -oi, -au, -ou, również wtedy, gdy po tych samogłoskach następują niewymawiane -s, -x, są nieodmienne, np. Hugo, Despiau, Pompidou, Cocteau, Giraudoux, Delacroix, Laclos. Wyjątkiem jest tylko spolszczona forma nazwiska Rousseau: Russo, Russa, z Russem, o Russie.

1. Rozmawiał z Mitterandem o Bushu i Eisenhowerze
2. Pisał rozprawy o Joysie, Prouście i Barcie, ale naprawdę chciał pogłębić swą wiedzę o Ingrze.
3. Zachwycała go sztuka i literatura francuska; pasjami czytał Hugo, a obrazy Delacroix robiły na nim nie mniejsze wrażenie niż osobowość Pompidou.
4. Puszczali mu bajki Disneya, ale on wolał przeglądać encyklopedię Larousse’a.

o Meriméem (albo: Merimée)
Russie 
Beaumarchais’m
z Ronsardem
ze Skłodowską-Curie
z O’Kellym