Tylko, że po polsku.
W poprzednim odcinku można było szczegółowo zapoznać się z teorią dotyczącą odmiany nazwisk angielskich i francuskich, a nawet rozwiązać kilka, związanych z nią ćwiczeń; dziś skupimy się na, być może rzadziej pojawiających się w polszczyźnie – nazwiskach włoskich, niemieckich i węgierskich. Mimo ich mniejszej frekwencji w mowie i piśmie, warto wiedzieć, jaka odmiana je obowiązuje. Nie tylko po to, by błysnąć w towarzystwie:)
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Podaj właściwe formy przypadków nazwisk w nawiasach:
1. Już w podstawówce czytała (Schiller) i (Goethe).
2. Jeśli słuchała tenorów, to tylko (Pavarotti), a jeśli mówiła o malarstwie – to zwykle o (Botticelli).
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Odmiana obcych nazwisk wydaje się Polakom niepotrzebna czy nawet błędna, dlatego w większości przypadków albo nie robią tego wcale, pozostawiając formy mianownikowe, albo odmieniają niepoprawnie; w piśmie często w złym miejscu stawiają apostrof.
Zobacz teorię
Nazwiska niemieckie
Zasady dotyczące nazwisk angielskich i francuskich stosują się też do nazwisk niemieckich. Przede wszystkim zachowujemy oryginalną pisownię nazwisk, których właścicielami są Niemcy; spolszczeń typu Szyler (Schiller), Gete (Goethe) nie należy współcześnie stosować.
Dodatkowo trzeba uwzględnić następujące reguły:
W zakończeniu -er pozostawiamy w przypadkach zależnych samogłoskę e:
Schiller, Schillera, o Schillerze;
Grillparzer, Grillparzera, o Grillparzerze;
Beckenbauer, Beckenbauera, o Beckenbauerze.
Jedynie w nazwiskach, w których nie utrudnia to wymowy, a które zostały już dawno przyswojone, może wystąpić e ruchome, np.
Luter, Lutra, o Lutrze;
Schneider, Schneidra, o Schneidrze.
Zakończenie -el zawiera e ruchome:
Wackernagel, Wackernagla, o Wackernaglu;
Diesel, Diesla, o Dieslu;
Weigel, Weigla, o Weiglu.
Nazwiska zakończone na -e, -i odmieniają się jak przymiotniki – apostrofu nie stosujemy; końcowe -i zostaje zachowane, np.
Goethe, Goethego, Goethemu, z Goethem, o Goethem;
Boehme, Boehmego, Boehmemu, z Boehmem, o Boehmem;
Zwingli, Zwingliego, Zwingliemu, z Zwinglim, o Zwinglim;
Tschudi, Tschudiego, Tschudiemu, z Tschudim, o Tschudim.
Nazwiska zakończone na -au odmieniają się jak rzeczowniki męskie (np. admirał); w miejscowniku nie odmieniają się, więc zalecamy użycie imienia, aby uniknąć wątpliwości co do płci właściciela oraz co do przypadka gramatycznego, np. Lenau, Lenaua, Lenauowi, z Lenauem, o (Nikolausie) Lenau; Murnau, Murnaua, Murnauowi, z Murnauem, o (Friedrichu) Murnau.
Nazwiska włoskie
Nazwiska zakończone na -i odmieniają się jak przymiotniki; apostrofu w przypadkach zależnych nie stosujemy, np.
Paganini, Paganiniego, Paganiniemu, z Paganinim, o Paganinim;
Craxi, Craxiego, Craxiemu, z Craxim, o Craxim;
Pavarotti, Pavarottiego, Pavarottiemu, z Pavarottim, o Pavarottim.
W nazwiskach zakończonych na -li opuszczamy nie wymawianą literę -i przed końcówkami -ego, -emu, np.
Torricelli, Torricellego, Torricellemu, z Torricellim, o Torricellim;
Botticelli, Botticellego, Botticellemu, z Botticellim, o Botticellim.
Podobnie jak przymiotniki odmieniają się nazwiska zakończone na –e, np.
Dante, Dantego, Dantemu, z Dantem, o Dantem;
Malaparte, Malapartego, Malapartemu, z Malapartem, o Malapartem.
Nazwiska zakończone na -o odmieniają się tak, jak polskie nazwiska typu Puzio; różnice mogą wystąpić jedynie w miejscowniku:
o Tassie, Canaletcie, Tintoretcie (ale: o Puziu), np.
Boccaccio, Boccaccia, Boccacciowi, z Boccacciem, o Boccacciu;
Leoncavallo, Leoncavalla, Leoncavallowi, z Leoncavallem, o Leoncavallu;
Vico, Vica, Vicowi, z Vikiem, o Vicu.
Nazwiska węgierskie
Nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniamy tak samo jak podobne rzeczowniki polskie, np.
Molnár, Molnára, Molnárowi, z Molnárem, o Molnárze;
Liszt, Liszta, Lisztowi, z Lisztem, o Liszcie.
Nazwiska kończące się na -i oraz -y otrzymują końcówki przymiotnikowe, przy czym przed końcówkami -ego, -emu literę -i lub -y zachowujemy, natomiast przed -im, -ym (i przed końcówkami liczby mnogiej:
-ich, -ych; -im, -ym; -imi, -ymi) pomijamy ją, np.
Kosztolányi, Kosztolányiego, Kosztolányiemu, z Kosztolányim, o Kosztolányim;
Gömöri, Gömöriego, Gömöriemu, z Gömörim, o Gömörim;
Ady, Adyego, Adyemu, z Adym, o Adym;
Ormandy, Ormandyego, Ormandyemu, z Ormandym, o Ormandym.
a) Nazwiska spolszczone nie zachowują -i, -y:
Batory, Batorego, Batoremu, z Batorym, o Batorym;
Rakoczy, Rakoczego, Rakoczemu, z Rakoczym, o Rakoczym.
b) Słowiańskie nazwiska Węgrów zakończone na -szky, -czky zachowujemy w oryginalnej postaci tylko w mianowniku, zaś w pozostałych przypadkach stosujemy polską ortografię w zakończeniach nazwisk (tzn. -szky, -czky zamieniamy na -ski, -cki), np.
Rakovszky, Rakovskiego, Rakovskiemu, z Rakovskim, o Rakovskim;
Medveczky, Medveckiego, Medveckiemu, z Medveckim, o Medveckim.
c) Nazwiska o zakończeniach -gy, -ly, -ny (w wymowie: -d’, -j, -ń) odmieniają się jak rzeczowniki typu łabędź, dobrodziej, kamień:
Nagy [Nod´], Nagya [Nod´a], Nagyowi [Nod´owi], z Nagyem [Nod´em], o Nagyu [Nod´u];
Kodály [Kodaj], Kodálya [Kodaja], Kodályowi [Kodajowi], z Kodályem [Kodajem], o Kodályu [Kodaju];
Arany [Arań], Aranya [Arańa], Aranyowi [Arańowi], z Aranyem [Arańem], o Aranyu [Arańu].
Nazwisko Jókai [Jokaj] może być odmieniane jak rzeczownik lub jak przymiotnik:
Jókai, Jókaia, Jókaiowi, z Jókaiem, o Jókaiu; Jókai, Jókaiego, Jókaiemu, z Jókaim, o Jókaim.
UWAGA
W odmianie nazwisk węgierskich — jak pokazują powyższe przykłady — nigdy nie stosujemy apostrofu!!!
3. Ćwiczenia
Odmień nazwiska w nawiasach
1. Już w podstawówce czytała (Schiller) i (Goethe).
2. Jeśli słuchała tenorów, to tylko (Pavarotti), a jeśli mówiła o malarstwie – to zwykle o (Botticelli).
3. Wciąż mówiła o (Liszt), a grała (Paganini).
4. Mało kto zna w Polsce twórczość (Zoltán Kodály), ale już zupełne wyjątki mogą powiedzieć słowo o Móru Jókai.
Dopisz właściwą formę przypadka
– opowiadam o Weigel
– o Luter
– o Dante
– o Vico
– o Ady
– o Rakovszky
– spotkanie z Boehme
– z Zwingli
– z Murnau
– z Liszt
Zobacz odpowiedź
1. Już w podstawówce czytała Schillera i Goethego.
2. Jeśli słuchała tenorów, to tylko Pavarottiego, jeśli mówiła o malarstwie – to zwykle o Botticellim.
3.Wciąż mówiła o Liszcie, a grała Paganiniego.
4. Mało kto zna w Polsce twórczość Zoltána Kodálya, ale już zupełne wyjątki mogą powiedzieć słowo o Móru Jókaiu de Ásva. (lub: o Jókaim)
Weigel – o Weiglu
Luter – o Lutrze
Dante – o Dantem
Vico – o Vicu
Ady – o Adym
Rakovszky – o Rakovskim
Boehme – z Boehmem
Zwingli – z Zwinglim
Murnau – Murnau
Liszt – z Lisztem
4. Słowem praktyka
Najprostszym i najbardziej oczywistym sposobem unikania błędów fleksyjnych jest takie konstruowanie zdań, dzięki któremu nie będziemy stawiać kłopotliwego wyrazu w formie innej niż mianownik. Nie po to jednak od najmłodszych klas szkoły podstawowej uczymy się fleksji, by zapominać o niej lub „kombinować” tak, by ją omijać. Dlatego wiedzę tę należy regularnie i stopniowo rozwijać. Do perfekcji.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego.
