1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Gdzie postawiłbyś średnik w następujących zdaniach? Pomyśl i wstaw średnik tam, gdzie trzeba. Zastanów się nad uzasadnieniem.
1. Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie raczej da się skaleczyć, niż samo zadraśnie.
2. Ukończył filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim z zawodu jest także fotografikiem.
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Średnik jest znakiem rozdzielającym słabszym od kropki i służy do oddzielania w miarę samodzielnych części wypowiedzenia. Od przecinka różni się tym, że oddziela wyłącznie człony równorzędne pod względem logiczno-składniowym, podczas gdy przecinek może oddzielać również człony nierównorzędne.
Zobacz teorię
Średnik używany jest najczęściej w rozbudowanych wypowiedzeniach złożonych, np.
Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje; najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie raczej da się skaleczyć, niż samo zadraśnie. (A. Asnyk)
Przytrafia się często, że dobry człek jaki niewdzięcznika przygarnie; ale trafia się częściej, że niewdzięcznik taki przepada marnie. (A. Mickiewicz)
Łatwo można zauważyć, iż wypowiedzenia te mają strukturę dwudzielną, a poszczególne części oddzielone średnikami to współrzędne wypowiedzenia składowe.
Średnik również może zostać zastosowany do oddzielania pojedynczych zdań, samodzielnych pod względem myślowo-pojęciowym, np.
Ukończył filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; z zawodu jest także fotografikiem.
Średnik należy umieścić również w zdaniach zawierających rozbudowane wyliczenia, w których wielokrotnie użyto przecinków, np.
Kropki nie stawiamy: po tytułach dzieł i czasopism, na stronie tytułowej, na okładce i obwolucie książek; po tytułach (nagłówkach) części, rozdziałów, paragrafów dzieła, gdy tytuł napisano w osobnym wierszu samymi wielkimi literami […]; po liczbie bądź literze oznaczającej część dzieła, jeśli znajduje się w osobnym wierszu […]; (F. Przyłubski)
3. Ćwiczenia
Wstaw średniki w odpowiednie miejsca. Zastanów się nad ich funkcją w zdaniu. Jeśli zapoznałeś się z teorią, nie powinno Ci to sprawić większego kłopotu.
1. Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie raczej da się skaleczyć, niż samo zadraśnie.
2. Ukończył filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim z zawodu jest także fotografikiem.
3. Przytrafia się często, że dobry człek jaki niewdzięcznika przygarnie ale trafia się częściej, że niewdzięcznik taki przepada marnie.
4. Kropki nie stawiamy: po tytułach dzieł i czasopism, na stronie tytułowej, na okładce i obwolucie książek po tytułach (nagłówkach) części, rozdziałów, paragrafów dzieła, gdy tytuł napisano w osobnym wierszu samymi wielkimi literami […] po liczbie bądź literze oznaczającej część dzieła, jeśli znajduje się w osobnym wierszu […]
5. Na śniegu były wyraźne ślady w jednym miejscu krzyżowały się ze sobą, w innym zachodziły na siebie, mieszały się.
6. Bywa, że człowiek pragnie w życiu za dużo ale bywa i tak, że niepotrzebnie ogranicza swoje pragnienia i marzenia.
Zobacz odpowiedź
1. Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje; najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie raczej da się skaleczyć, niż samo zadraśnie.
2. Ukończył filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; z zawodu jest także fotografikiem.
3. Przytrafia się często, że dobry człek jaki niewdzięcznika przygarnie; ale trafia się częściej, że niewdzięcznik taki przepada marnie.
4. Kropki nie stawiamy: po tytułach dzieł i czasopism, na stronie tytułowej, na okładce i obwolucie książek; po tytułach (nagłówkach) części, rozdziałów, paragrafów dzieła, gdy tytuł napisano w osobnym wierszu samymi wielkimi literami […]; po liczbie bądź literze oznaczającej część dzieła, jeśli znajduje się w osobnym wierszu […]
5. Na śniegu były wyraźne ślady; w jednym miejscu krzyżowały się ze sobą, w innym zachodziły na siebie, mieszały się.
6. Bywa, że człowiek pragnie w życiu za dużo; ale bywa i tak, że niepotrzebnie ogranicza swoje pragnienia i marzenia.
4. Słowem praktyka
Średnik to taki znak interpunkcyjny, którego użytkownicy języka polskiego boją się jak ognia lub który nadużywają. Często w ogóle zapominają o jego funkcjonalności i przydatności w uspójnianiu zdań, które nawet oddzielone kropką brzmiałyby niezręcznie. Tym zaś, którzy wiedzą, jaka jest praktyczna różnica pomiędzy nim, kropką i przecinkiem, zdarza się go nadużywać. Warto więc pamiętać, że średnik nie zawsze rozdziela i nie wszystkie człony zdań, a już na pewno nie te, które są nierównorzędne. Trzeba także pamiętać o proporcjach, bo średnik nie powinien w polskich tekstach pojawiać się zbyt często.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika www.so.pwn.pl ortograficznego pod red. E. Polańskiego.
