Użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w odniesieniu do (wzniosłego dla piszącego) tematu.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Gdzie użyłbyś wielkiej litery w następujących zdaniach? Pomyśl i wstaw, gdzie trzeba. Zastanów się, jakie jest uzasadnienie w każdym miejscu!
1. Uprzejmie proszę pana dziekana o udzielenie mi urlopu dziekańskiego
2. Jesteś kimś tak bliskim dla mnie, że twój półżartobliwy wyrzut — nie powiedziany, lecz odczuty — tkwi wciąż we mnie. Boli po prostu, że nie byłem przy tobie, gdy byłem ci potrzebny. I tyle.
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Wielką literą piszemy nazwy osób, do których się zwracamy w listach prywatnych i oficjalnych oraz urzędowych podaniach, a także nazwy osób bliskich adresatowi lub piszącemu.
Zobacz teorię
Pisownia wielką literą obejmuje również przymiotniki i zaimki, które się odnoszą do tych nazw osób. Nazwy osób trzecich, jeśli te osoby są bliskie nam lub osobie, do której się zwracamy, także możemy wyróżnić wielką literą:
Zosiu, to nawet nie jest tłumaczenie się, wierz mi. Jesteś kimś tak bliskim dla mnie, że Twój półżartobliwy wyrzut — nie powiedziany, lecz odczuty — tkwi wciąż we mnie. Boli mię po prostu, że nie byłem przy Tobie, gdy byłem Ci potrzebny. I tyle. (Antoni Gołubiew do Zofii Starowiejskiej-Morstinowej)
W imieniu dzieci leczonych w Klinice Hematologii Dziecięcej w Krakowie i Ich Rodziców bardzo dziękujemy Ludziom Dobrego Serca — artystom, środkom masowego przekazu, instytucjom, którzy przygotowali i prowadzili wielkie świąteczne Owsiakowe muzykowanie. (prof. J. Armata — list do redakcji „Tygodnika Powszechnego”)
Pan
Dziekan
Wydziału Filologicznego
Prof. Jan Nowak
Uprzejmie proszę Pana Dziekana o udzielenie mi urlopu dziekańskiego […].
Wyrazy i wyrażenia Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród, Państwo, Rząd itp. ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku także możemy pisać wielką literą.
Z tego samego powodu wielką literą możemy pisać nazwy wydarzeń dziejowych: Powstanie Warszawskie, Unia Lubelska, Powstanie Styczniowe, Wiosna Ludów.
3. Ćwiczenia
Zastanów się, gdzie można się użyć wielkiej litery
1. Uprzejmie proszę pana dziekana o udzielenie mi urlopu dziekańskiego
2. Jesteś kimś tak bliskim dla mnie, że twój półżartobliwy wyrzut — nie powiedziany, lecz odczuty — tkwi wciąż we mnie. Boli po prostu, że nie byłem przy tobie, gdy byłem ci potrzebny. I tyle.
3. Do prof. Jan Nowaka mam wielką słabość, intelektualną oczywiście.
4. Dla niektórych rząd i sejm to słowa wagi Państwowej.
5. Gdy nie jest się już dzieckiem, Święta Bożego Narodzenia to nie to samo.
6. W imieniu dzieci leczonych w Klinice Hematologii Dziecięcej w Krakowie i ich rodziców bardzo dziękujemy ludziom dobrego serca — artystom, środkom masowego przekazu, instytucjom, którzy przygotowali i prowadzili wielkie świąteczne Owsiakowe muzykowanie.
7. Na pisanie listu do mojej kochanej babci zszedł mi cały wieczór.
Zobacz odpowiedź
1. Uprzejmie proszę Pana Dziekana o udzielenie mi urlopu dziekańskiego
2. Zosiu, to nawet nie jest tłumaczenie się, wierz mi. Jesteś kimś tak bliskim dla mnie, że Twój półżartobliwy wyrzut — nie powiedziany, lecz odczuty — tkwi wciąż we mnie. Boli po prostu, że nie byłem przy Tobie, gdy byłem Ci potrzebny. I tyle.
3. Do Prof. Jan Nowaka mam wielką słabość, intelektualną oczywiście.
4. Dla niektórych Rząd i Sejm to słowa wagi państwowej.
5. Gdy nie jest się już dzieckiem, święta Bożego Narodzenia to nie to samo.
6. W imieniu dzieci leczonych w Klinice Hematologii Dziecięcej w Krakowie i Ich Rodziców bardzo dziękujemy Ludziom Dobrego Serca — artystom, środkom masowego przekazu, instytucjom, którzy przygotowali i prowadzili wielkie świąteczne Owsiakowe muzykowanie.
7. Na pisanie listu do Mojej Kochanej Babci zszedł mi cały wieczór.
4. Słowem praktyka
Pomimo dużej swobody w posługiwaniu się wielką literą ze względów uczuciowych, trzeba pamiętać o tym, by wielkiej litery jednak nie nadużywać, bo w ten sposób jej znaczenie się zwyczajnie zdewaluuje. Jeśli chcemy wyróżnić wielką litera kogoś to może lepiej wykorzystać możliwość użycia wielkiej litery w korespondencji osobistej, niż na przykład nachalnie forsować je w korespondencji otwartej, zwłaszcza takiej przeznaczonej do mediów.
Nawet jeśli jest to konieczne, PR-owcy powinni pamiętać także o tym, że każda redakcja ma swój stylebook, do którego zasadniczo się stosuje, więc nie zastosuje wielkich liter zawsze tam, gdzie użył ich w informacji prasowej specjalista ds. public relations.
Warto też pamiętać, że nie jest błędem pisanie małą literą takich nazw wydarzeń historycznych, jak: bitwa grunwaldzka, bitwa pod Grunwaldem, bitwa pod Płowcami, druga wojna światowa, hołd pruski, konferencja genewska, kongres wiedeński, pokój toruński, powstanie styczniowe, powstanie warszawskie, rewolucja francuska, traktat wersalski, unia lubelska, wojna chocimska, wojna trojańska, wojna trzydziestoletnia.
Natomiast błędem jest pisanie wielką literą świąt takich jak: andrzejki, mikołajki, dożynki, dyngus, gaik, kupała, oczepiny, turoń, walentynki, zaręczyny. Nawet jeśli wiążemy z nimi szczególne emocje:)
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika www.so.pwn.pl ortograficznego pod red. E. Polańskiego.
