Nazwy geograficzne mogą funkcjonować w postaci spolszczonej bądź oryginalnej. Jednak — inaczej niż w przypadku niektórych nazwisk — nie ma zwyczaju stosowania pisowni wariantywnej. Pisownia Paris, Madrid, Roma zamiast Paryż, Madryt, Rzym nie jest akceptowana przez normy języka polskiego. Pisownię spolszczoną stosujemy tylko w odniesieniu do nazw państw, kilkudziesięciu dużych lub ważnych miast i sporadycznie do innych nazw geograficznych; w odniesieniu do pozostałych stosujemy pisownię oryginalną.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Zastosuj prawidłową formę nazw geograficznych w nawiasach
1. Moja ciotka zawsze mawiała, że (Paris) i (Roma) to jej ulubione miasta.
2. Zwiedził już (Peru) i (Fidżi), a teraz jedzie na (Capri).
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Ustalenia szczegółowe są następujące:
Zobacz teorię
Nie odmieniają się:
a) nazwy, dla których nie można ustalić wzoru odmiany, np. Capri, Haiti, Soczi, Hanoi, Turku, Baku, Peru, Fidżi, Dhaulagiri;
b) nazwy akcentowane na ostatniej sylabie, np. Calais, Verdun, Clermont–Ferrand;
c) nazwy rodzaju nijakiego zakończone na -um, np. Bochum, również spolszczone: Bizancjum, Monachium.
UWAGA: Nazwy własne rodzaju męskiego zakończone na -um odmieniamy, np. Chartum (-mu, -mie).
Powinniśmy odmieniać następujące nazwy geograficzne:
a) zakończone na –a, np. Atlanta (–ncie, –ntę), Parma (–mie, –mę), Casablanca (–nce, –ncę — można też pisać Casablanka);
b) nazwy słowiańskie, np. Hradec (–dca), Burgas (–su).
Nazwy zakończone na -o mogą się odmieniać, jednak większość z nich zwyczajowo nie jest odmieniana, np. Oslo, Chicago, Palermo, Orinoko.
Wśród nazw zakończonych na -e odmieniają się tylko słowiańskie, np. Pardubice (-bic), Skopie (-pia), ale w tym wypadku jest też możliwa nieodmienność; niesłowiańskie, zarówno te, które mają -e w wymowie, jak i te, które mają -e tylko w zapisie, pozostają nieodmienne, np. Halle, Udine, Newcastle.
Nie odmieniamy zwyczajowo również wielu innych nazw miast, np. Bonn, Nottingham, Los Angeles.
3. Ćwiczenia
Sprawdź się i zapisz zgodnie z zasadami ortografii polskiej nazwy geograficzne w nawiasach. Jeśli wnikliwie zapoznałeś się z teorią, poniższe zdania nie powinny sprawić większego problemu.
1. Moja ciotka zawsze mawiała, że (Paris) i (Roma) to jej ulubione miasta.
2. Zwiedził już (Peru) i (Fidżi), a teraz jedzie na (Capri).
3. Studiował w (Oslo, ale potem przeniósł się do (Clermont–Ferrand).
4. Chciał pojechać do (Atlanta), ale w końcu odwiedził (Pardubice).
5. Zamieszkała w (Los Angeles), ale karierę robiła w (Nottingham) i (Newcastle).
6. Nie lubiła jeździć z rodzicami do (Burgas), dlatego w końcu uciekła do (Monachium).
7. Będąc u przyjaciela w (Chicago), poznał uroczą mieszkankę (Orinoko).
Zobacz odpowiedź
1. Moja ciotka zawsze mawiała, że Paryż i Rzym to jej ulubione miasta.
2. Zwiedził już Peru i Fidżi, a teraz jedzie na Capri.
3. Studiował w Oslo, ale potem przeniósł się do Clermont–Ferrand.
4. Chciał pojechać do Atlanty, ale w końcu odwiedził Pardubice.
5. Zamieszkała w Los Angeles, ale karierę robiła w Nottingham i Newcastle.
6. Nie lubiła jeździć z rodzicami do Burgasu, dlatego w końcu uciekła do Monachium.
7. Będąc u przyjaciela w Chicago, poznał uroczą mieszkankę Orinoko.
4. Słowem praktyka
Odmiana nazw geograficznych spolszczonych opiera się na tych samych zasadach co odmiana rzeczowników pospolitych oraz rodzimych nazw własnych, ale w wielu wypadkach trudno ustalić, do którego wzorca odmiany należałoby włączyć określoną nazwę.
Znacznie trudniejsza jest natomiast odmiana nazw nie spolszczonych. Również w tym wypadku obowiązuje zasada odmieniania nazwy, jeśli tylko da się ją włączyć do określonego wzorca odmiany. Warto jednak pamiętać, że mimo to liczne nazwy miejscowe pozostają nieodmienne, choć można by dla nich taki wzorzec łatwo znaleźć.
Jako że jednak więcej nazw się nie odmienia, lepiej nie odmieniać niż odmieniać błędnie, zwłaszcza, gdy do głowy nie przychodzi jakikolwiek „wzorzec” odmiany, w który można by daną nazwę „wtłoczyć”. Warto też nie używać obcych nazw geograficznych w języku polskim, mając choćby w pamięci to, że za granicą nikt nie używa słowa „Polska” na określenie naszego kraju, ale odpowiednika innego języka, który miejsce to nazywa. Ponadto używanie obcych nazw brzmi nieco pretensjonalnie.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika pod red. E. Polańskiego.
