1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Duże problemy ortograficzne sprawiają wyrazy, które funkcjonują w języku jak nazwy pospolite (a więc pisane małą literą) i jak nazwy własne. Wtedy zazwyczaj wszystko zależy od kontekstu, wiele od intencji piszącego, ale są też na to pewne reguły.
Spróbuj zapisać poprawnie wyrazy z pierwszymi literami w nawiasach:
1. Dziś (p)rezydent (r)zeczypospolitej (p)olskiej odwiedził nasze miasto.
2. Niektórzy mylą (k)ościół (z)ielonoświątkowy z (k)ościołem (a)dwentystów (d)nia (s)siódmego.
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Wielką literą piszemy nazwy indywidualne (jednostkowe) urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, towarzystw, nazwy zespołów muzycznych, artystycznych i sportowych. Występujące w tych nazwach przyimki, spójniki, wyrażenia imienia, pod wezwaniem, na rzecz, do spraw, numer, przeciwko itp. piszemy
Zobacz teorię
małą literą:
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Urząd Rady Ministrów, Kancelaria Prezydenta, Izba Lordów, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Trybunał Konstytucyjny, Sąd Rejonowy w Krakowie, Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Warszawie, Uniwersytet Jagielloński, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Szpital Wojewódzki w Rzeszowie, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Teatr im. Wandy Siemaszkowej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Klub Inteligencji Katolickiej, Komisja Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Judaizmem, Fundacja im. Bogdana Jańskiego na rzecz Dzieci Upośledzonych Umysłowo i Fizycznie, Kongregacja Panien Benedyktynek w Polsce pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, Ich Troje, Budka Suflera, Elektryczne Gitary, Bajm, Maanam, Mali Gorzowiacy (zespół taneczny), Legia Warszawa,
ale: Już czwarty sejm zajmuje się emeryturami i rentami. Tutaj wyraz sejm został użyty jako wyraz pospolity. Podobnie jako pospolite można użyć wyrazów senat i izba. Miasto ma siedem szkół podstawowych, dwa banki, dwa kina i jeden szpital. Byłem w dwu bankach, a teraz idę jeszcze odebrać książki z biblioteki. Wyrazy szkoła podstawowa, bank, kino, szpital, biblioteka zostały użyte jako wyrazy pospolite.
Nazwy urzędów, władz, instytucji, organizacji, zakładów używane w znaczeniu nazw pospolitych: Sprawdziłam oprocentowanie lokat w sześciu bankach. Kupiłam tę książkę w księgarni na uniwersytecie.
Reguła stosowania wielkich liter odnosi się także do nazw jednostek wojskowych traktowanych jako nazwy własne:
1. Pułk Strzelców Podhalańskich albo I Pułk Strzelców Podhalańskich, Dywizjon 303, Batalion Zmotoryzowany im. Westerplatte, 3. Pułk Ułanów Śląskich,
ale: Służyłem już w czterech pułkach. Wyraz pułk został tutaj użyty jako wyraz pospolity.
Zawsze wielką literą pisze się nazwy takich urzędów, jak: Konwent Seniorów, Konwencja Narodowa.
Na ogół wielką literą pisze się — w znaczeniu instytucji, organizacji i ogółu wiernych — wyraz Kościół, natomiast towarzyszące mu określenia odłamów wyznaniowych i obrządków zapisujemy małą literą, np.
Kościół zielonoświątkowy, Kościół autokefaliczny, Kościoły wschodnie, Kościół katolicki, Kościół prawosławny, Kościół protestancki.
Niektóre z tego rodzaju określeń przyjęły charakter pełnej, oficjalnej nazwy i dlatego są w całości zapisywane wielkimi literami, np.
Polski Narodowy Kościół Katolicki, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (albo: Adwentyści Dnia Siódmego), Starokatolicki Kościół Mariawitów (ale: Kościół mariawitów).
Nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych
Chociaż małą literą piszemy nazwy godności współczesnych i historycznych oraz tytułów naukowych i zawodowych (np. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, premier, wojewoda śląski, profesor Uniwersytetu Łódzkiego), to nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych pisze się wielką literą:
…akceptuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; …zatwierdza Prezes Rady Ministrów; Obrady Sejmu otwiera Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej; Rzecznik Praw Obywatelskich ma uprawnienia w zakresie…
Jednak zgodnie ze zwyczajem pisownię wielkimi literami można stosować również w tekstach o innym przeznaczeniu, pod warunkiem że nazwa taka odnosi się do konkretnej osoby i występuje w pełnym brzmieniu:
Dziś Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odwiedził nasze miasto; Jan Kowalski został powołany na stanowisko Wojewody Koszalińskiego; Zebranie otworzył Naczelnik Gminy Brzezinka Łukasz Rudzki.
3. Ćwiczenia
Spróbuj zapisać poprawnie wyrazy z pierwszymi literami w nawiasach
1. Dziś (p)rezydent (p)zeczypospolitej (p)olskiej odwiedził nasze miasto.
2. Niektórzy mylą (k)ościół (z)ielonoświątkowy z (k)ościołem (a)dwentystów (d)nia (s)siódmego.
3. Już czwarty (s)ejm zajmuje się emeryturami i rentami.
4. Jan Kowalski został powołany na stanowisko (w)ojewody (k)oszalińskiego. (akt prawny) 5. Opinię tę wydał (s)ąd (r)ejonowy w Krakowie.
6. Dobrze wspominał (s)zkołę (p)odstawową, a ukończył (s)zkoła (p)odstawowa (i)m. Marii Konopnickiej w Warszawie.
7. Zebranie otworzył (n)aczelnik (g)miny (b)rzezinka Łukasz Rudzki.(akt prawny)
Zobacz odpowiedź
Zobacz odpowiedź
1. Dziś Prezydent (lub: prezydent) Rzeczypospolitej Polskiej odwiedził nasze miasto.
2. Niektórzy mylą Kościół zielonoświątkowy z Kościołem Adwentystów Dnia Siódmego.
3. Już czwarty sejm zajmuje się emeryturami i rentami.
4. Jan Kowalski został powołany na stanowisko Wojewody Koszalińskiego. (akt prawny)
5. Opinię tę wydał Sąd Rejonowy w Krakowie.
6. Dobrze wspominał szkołę podstawową, a ukończył Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Warszawie.
7. Zebranie otworzył Naczelnik Gminy Brzezinka Łukasz Rudzki.(akt prawny)
4. Słowem praktyka
Warto pamiętać, że pisownia jednoosobowych urzędów państwowych może się zmieniać w zależności od tego, w jakim piśmie, dokumencie tego typu nazwy się pojawiają.
Druga ważna zasada dotyczy tego rodzaju wyrazów, jak Sejm (sejm) lub Kościół (kościół), które mają dwojaką pisownię bez względu na to, w jakim występują dokumencie. W ich przypadku rolę kluczową odgrywa znaczenie – jeśli ktoś mów np. o kościele jako budynku, zabytku – wtedy wyraz zapisywany jest małą literą, jeśli zaś ma na myśli – wiarę, wspólnotę – wówczas wielką. Warto więc pomyśleć, czy używając małej litery kogoś nie urażamy, bo to właśnie wielką literą można wyrazić m.in. szacunek.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika pod red. E. Polańskiego.
