Wykrzyknik (znak wykrzyknienia) służy do oznaczania emocjonalnego zabarwienia wypowiedzi. Ma uwydatnić jej charakter – żądania lub rozkazu. Może on też być używany do wyróżnienia jakiegoś fragmentu wypowiedzi. 1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Gdzie postawić wykrzyknik?
1. Precz z moich oczu… posłucham od razu,
2. Halo, słucham, halo
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Znak wykrzyknienia powinien zostać użyty po wszelkich okrzykach, zawołaniach, stanowczych żądaniach lub stwierdzeniach, na które mówiący kładzie bardzo silny nacisk, np.
Zobacz teorię
Czas na obiad!
Proszę o ciszę!
Wszystkiego najlepszego!
Precz z moich oczu!… posłucham od razu,
Precz z mego serca!… i serce posłucha,
Precz z mej pamięci!… nie… tego rozkazu
Moja i twoja pamięć nie posłucha.
(A. Mickiewicz)
a) Znaku wykrzyknienia używamy też po wyrazach-wykrzyknikach (np. ach!, ciach!, hopla!, o!). Jednakże w wielu przypadkach, zwłaszcza gdy chcemy podkreślić, iż wypowiedź nie jest silnie emocjonalna, wykrzyknik po takich wyrazach możemy pominąć, zastępując go przecinkiem, np. O! popatrz, to Kowalski.
Halo, słucham, halo!
b) Jeśli został użyty tryb rozkazujący, wykrzyknika nie trzeba koniecznie używać, można go zastąpić kropką. W ten sposób możemy oznaczyć niską temperaturę uczuciową wypowiedzi, np.
Przynieś mi to we wtorek.
Nie przejmuj się tym zbytnio.
c) I odwrotnie: wypowiedzenia, które mają formę zdań oznajmujących lub warunkowych, a oznaczają polecenie, rozkaz, możemy zamknąć wykrzyknikiem, np.
Mógłbyś wreszcie zacząć myśleć poważnie o życiu!
Pójdziesz tam jeszcze dziś!
Możemy postawić dwa, a nawet trzy wykrzykniki, jeśli tego wymaga bardzo silne zabarwienie emocjonalne wypowiedzi, np.
Dosyć! Dosyć! Dosyć tego!!!
W zdaniach rozpoczynających się od wołacza lub wyrazu-wykrzyknika możemy stosować następującą interpunkcję:
a) Po wołaczu lub wyrazie-wykrzykniku możemy umieścić przecinek, a znak wykrzyknienia na końcu, np. Dzieci, proszę wstać!
Hop, hop, tu jesteśmy!
b) Po wołaczu lub wyrazie-wykrzykniku oraz na końcu zdania możemy postawić znak wykrzyknienia, np.
Dzieci! Proszę wstać!
Hop! hop! Tu jesteśmy!
c) Po wołaczu lub wyrazie-wykrzykniku możemy postawić znak wykrzyknienia, natomiast na końcu zdania kropkę, np.
Dzieci! Proszę wstać.
Hop! hop! Tu jesteśmy.
Tekst po znaku wykrzyknienia na ogół rozpoczynamy wielką literą, wolno jednak — jakkolwiek ten zwyczaj współcześnie jest rzadko stosowany — użyć litery małej, co oznacza na ogół, że następujący po wykrzykniku tekst jest dalszym ciągiem zdania pojedynczego, np. Dzieci! proszę wstać!
Hop! hop! tu jesteśmy!
Gdy wykrzyknik zastępuje kropkę, następujące po nim wypowiedzenie musi zaczynać się wielką literą, np.
Jakież to denerwujące, gdy arystokracja nie umie się zachować! Tak mało się od nich wymaga, a nawet tego nie potrafią! Te osoby powinny były wiedzieć, że muzyka jest jedynie pretekstem dla zebrania towarzyskiego, którego i one były częścią wraz z manierami swymi i manikiurami.
(W. Gombrowicz)
Znak wykrzyknienia może wystąpić w tytułach utworów i rozdziałów, np.
Ad astra!, Morze, morze! (tytuły utworów L. Staffa)
Za pomocą wykrzyknika w nawiasie zaznaczamy, że we fragmencie poprzedzającym nie ma pomyłki. W ten sposób oznaczamy także cytaty zawierające błąd: wykrzyknik w nawiasie sygnalizuje, iż błąd nie pochodzi od cytującego, lecz od autora cytowanego tekstu. Czasem, zwłaszcza w pracach naukowych, stosuje się też oznaczenie (sic!) — łacińskie tak. Można więc stosować dwa sposoby zapisu:
W serii Biblioteka Pisarzów (!) Polskich wydano najcenniejsze utwory literackie.
W serii Biblioteka Pisarzów (sic!) Polskich wydano najcenniejsze utwory literackie.
W ten sposób możemy także zwrócić uwagę na jakiś fakt:
Mozart swą pierwszą operę skomponował w wieku dwunastu (!) lat.
3. Ćwiczenia
W odpowiednich miejscach wstaw wykrzyknik. Zastanów się, czy wszędzie jest konieczny.
1. Precz z moich oczu… posłucham od razu,
2. Halo, słucham, halo
3. Dzieci! Proszę wstać
4. Dosyć Dosyć Dosyć tego
5. W serii Biblioteka Pisarzów Polskich wydano najcenniejsze utwory literackie
6. Przynieś mi to we wtorek
7. O popatrz, to Kowalski
Zobacz odpowiedź
1. Precz z moich oczu!… posłucham od razu,
2. Halo, słucham, halo!
3. Dzieci! Proszę wstać.
4. Dosyć! Dosyć! Dosyć tego!!!
5. W serii Biblioteka Pisarzów (!) Polskich wydano najcenniejsze utwory literackie.
6. Przynieś mi to we wtorek.
7. O! popatrz, to Kowalski.
4. Słowem praktyka
W zakresie użycia wykrzyknika piszący ma dużą swobodę.
Obecnie najczęściej, niestety, komunikujemy się drogą elektroniczną, sms-ami, a opine wymieniamy na blogach i forach internetowych, dlatego warto pamiętać, że w sieci znak wykrzykniku zastępują litery pisane wersalikami. Warto jednak wiedzieć, że tego typu wersalikowe wykrzykniki mają bardzo silne i zwykle negatywne zabarwienie emocjonalne. (KRZYK!)
Pamiętaj także, żeby wykrzyknika nie nadużywać. Zbyt duża liczba wykrzykników w tekście oznacza zwykle nadmierną egzaltację i – z punktu widzenia większości użytkowników języka – jest rażąca i pretensjonalna. Lepiej więc trzymać się reguł.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego
Wielkiego słownika so.pwn.pl/ pod red. E. Polańskiego
